Fig. \ref{773629} pokazuje wygląd menu głównego programu. Do przeprowadzenia testu potrzebujemy danych osobowych pacjenta do późniejszego kontaktu, lub inicjałów do identyfikacji, jeśli nie życzy sobie podawać szczegółowych danych oraz wieku, który jest głównym czynnikiem podziału pacjentów na grupy. Można również określić nazwę pliku, do którego zostaną zapisane wyniki. Tło pozostało domyślne, otwarta przestrzeń nie wpłynęła negatywnie na odbiór testu. Można ten etap przeprowadzić bez zakładania gogli, jeśli badany ma lęk przed takimi przestrzeniami. Test rozpoczyna prowadzący po wprowadzeniu wszystkich danych i upewnieniu się, że pacjent rozumie ideę testu. Ważne jest, aby pokazać na przykładzie, np. kartce papieru i ołówku, jak należy wykonywać zadanie ustawienia pałeczki w pionie.
Rysunek 4. Widok korytarza i pałeczki w trakcie badania VRRFT
Osoba prowadząca badanie może w sposób ciągły obserwować to co widzi pacjent i to jak wykonuje swoje zadanie. Rysunek 4 przedstawia widok z ekranu podczas badania. Nie jest to dokładnie to, co widzi badany, gdyż jest to tylko obraz z jednego oka. W goglach obraz na lewym i prawym oku renderowany jest osobno, aby zapewnić wrażenie głębi. Po naciśnięciu przycisku ctrl następuje utworzenie losowej sekwencji nastaw kątów z wszystkich ustawionych możliwych odchyleń. Przyciśnięcie przycisku enter powoduje ustawienie pierwszej rotacji.
Rysunek 5. Widok korytarza i pałeczki po ustawieniu pierwszego odchylenia w trakcie VRRFT
Rysunek 6. Przykładowe stanowisko do badania. Badana osoba chora na PD.
Rysunek 7. Przykładowe stanowisko do badania. Badana osoba z grupy kontrolnej w wieku 20– 30 lat.
Pałeczka zawsze rotowana jest o 5 ° kątowych mniej niż ramka. Rysunek 5 pokazuje sposób ustawienia się ramki i pałeczki w wyniku rotacji o zadany kąt. Badany ma do dyspozycji jedynie myszkę. Za pomocą rolki może rotować pałeczkę zgodnie lub przeciwnie z ruchem wskazówek zegara. Minimalny kąt o jaki może zmienić ustawienie pałeczki to 0,5 ° kątowych. Gdy badany stwierdzi, że pałeczka znajduje się w pionie, osoba przeprowadzająca test zatwierdza wynik przyciskając enter i cała sekwencja następuje ponownie, aż do wyczerpania puli kątów i powrotu do menu głównego. Dzięki takiemu rozwiązaniu uniknięto przypadkowego zatwierdzania wyniku i odciążono pacjenta ze zbędnych czynności, aby mógł skupić się na zadaniu. Korzystanie z myszki nawet osobom w podeszłym wieku nie sprawiło trudności.
Pula kątów aktualnie zawiera po 4 kąty dodatnie i ujemne o wartościach: 22,5, 10, 15. Kąty te wynikają z analizy trudności testu dla badań wykonanych dla pełnego zakresu od 0 ° do 45 ° co 5 ° lub 10 ° kątowych. Podczas testu pacjenci byli ciągle obserwowani. W przypadku wystąpienia zawrotów głowy, nudności lub zmęczenia, przerywano test. Notowano też jak test był wykonywany i czy badany zrozumiał dobrze swoje zadanie. W przypadku wyjątkowych trudności sprawdzano wyniki MMSE (ang. Mini–Mental State Examination) i decydowano o ewentualnym odrzuceniu wyników.
 
3.    Wyniki
Wyniki jednej z serii testów wykonanych na osobach chorych na PD. Badania wykonano wraz z badaniami neurologicznymi i neuropsychologicznymi takimi jak MMSE czy analiza chodu.
Tabela 1. Przykładowe wyniki RFT dla 3 pacjentów z grupy chorych na PD. Oznaczenie pacjenta: inicjały plus wiek
 
Wyniki dla odpowiednich kątów odchylenia ramki
Badany
22,5 ° [° kątowe]
-22,5 ° [° kątowe]
15 ° [° kątowe]
-15 ° [° kątowe]
10 ° [° kątowe]
-10 ° [° kątowe]
AG 56
13
-13
4,5
-6,5
4,5
-7,5
9,5
-12
3,5
-10
3
-5,5
3,5
-17
4
-11,5
3
-7
10
10
8,5
-12,5
4,5
-9,5
AK 57
12,5
-11
8,5
-13,5
7,6
-3,5
17,5
-21
9
-12
3
-6,5
15
-21
11
-12
5
-8
20,5
-21,5
11
-14
5
-7
MO 68
13,5
-14
7,5
-8
4
-4,5
15
-14
10
-7,6
3
-3
13,5
-13
8,5
-8,5
5,5
-4
14
-7,5
9
-8,5
5
-3
 
Głównym parametrem oceny poprawności wykonania testu jest błąd odchylenia od pionu. Tabela 1 przedstawia przykładowe wyniki dla grupy 3 osób chorych na PD. Innym parametrem jest odchylenie od atraktora — punktu lub linii, które stają się odniesieniem dla pionu w warunkach zaburzonego FoR. Dla tego testu to ścianka boczna i przekątna lub wierzchołek. Na tej podstawie można oceniać „siłę przyciągania” atraktora.
 
4.    Dyskusja
RFT jest względnie szybkim i prostym testem. Czas potrzebny na wytłumaczenie zadania to w zależności od pacjenta 1–5 min, a samo badanie trwa do 20 min. Jeśli udałoby się znaleźć bezpośredni związek pomiędzy wynikami testu a rozwojem chorób neurodegeneracyjnych takich jak PD, lub między wynikami a częstością upadków, RFT mogłoby stać się podstawą diagnozy tych przypadłości lub narzędziem do oceny ryzyka choroby Parkinsona lub upadku. Kluczowym jest opracowanie metody analizy danych uzyskanych na podstawie badania.
Już w 2005 r. przeprowadzono testy potwierdzające, że użycie gogli zwiększa trudność wykonania testu. Gogle powodowały jedynie ograniczenie FoR do obrazu i nie zapewniały pełnego 3D obrazu z reakcją na ruchy głowy [[9]]. Technologia VR pozwala na rozwinięcie RFT do pełnowymiarowej skali z kontrolą całego FoR badanego, bez konieczności gospodarowania dużej przestrzeni i budowania modeli korytarza lub ciemnych pokoi. Pozwala też na zautomatyzowane pobieranie i zapisywanie wyników.
VR ma jednak wady, które ciężko jest ignorować. Cena mobilnego zestawu wacha się w granicach 10 tys. zł [[10], [11]]. Aby rozstawić sprzęt, potrzeba ok. 5 m2 przestrzeni, przykłady stanowisk przedstawiono na Rysunek 6 i Rysunek 7. Niektóre osoby, które cierpią na chorobę lokomocyjną lub tak zwaną chorobę VR, mogą odczuwać dyskomfort podczas wykonywania testu, pomimo tego, że główny powód takich problemów, czyli ruch ciała w przestrzeni wirtualnej, w teście nie występuje.
Trudne w ocenie jest zaangażowanie pacjenta w wykonywanie zadania w teście. Po czasie test może okazać się dla niego monotonny i badany może wykonać kolejne podejścia niestarannie, chcąc jak najszybciej zakończyć test. Ważne jest aby podtrzymać uwagę i skupienie pacjenta na zadaniu. U osób starszych bardzo często występuje demencja Nie można w pełni ocenić czy pacjent źle zrozumiał polecenie, czy nie jest w stanie go wykonać. Tutaj bardzo przydaje się MMSE, które pozwala na odrzucenie wyników tych osób, u których otępienie jest znaczące.
Trudno znaleźć jest wartościową literaturę opisującą test Rod and Frame, ze względu na mnogość wersji testu, których użyteczność w wielu przypadkach jest wątpliwa, np. test wykonany przez wyświetlenie obrazu na ekranie monitora, bez ograniczenia FoR. W wielu artykułach nie podawane są wyniki, a opisywana jest sama metoda, lub wyniki są szczątkowe i najczęściej opisują zależności błędu od wieku i płci [[12]]. Nie przeprowadzono wiarygodnej analizy korelacji między testami równowagi, czy wpływu różnych chorób na wyniki.
Wyniki kilkunastu testów przeprowadzonych w ramach testowania badań ilościowych przeprowadzonych z udziałem chorych na PD w Wojewódzkim Specjalistycznym Zespole Neuropsychiatrycznym im. Św. Jadwigi Śląskiej w Opolu, przy współpracy z neurologami placówki, pokazują, że pacjenci chorzy na PD popełniają znacząco większy błąd niż młode osoby zdrowe (grupa kontrolna). W grupie wiekowej 20–35 lat, dla których badania przeprowadzono w ramach testów programu, błąd ustawienia pałeczki zawierał się między 0 °-8 ° kątowych dla wszystkich ustawień ramki. W Tabela 1 pacjent AG 56 miał niesymetryczne charakterystyczne objawy, które uwidocznione były po lewej stronie ciała. Ustawienie pałeczki, gdy ramka była wychylona w lewą stronę okazało się dla niego trudniejsze, niż gdy była wychylona w prawo. Aby potwierdzić wszystkie przypuszczenia, należy wykonać serie kolejnych badań zarówno na osobach chorych jak i zdrowych osobach młodych oraz zdrowych seniorach, aby upewnić się, że pogorszenie wyników nie jest spowodowane wyłącznie wiekiem.
 
5.    Wnioski
Test Rod and Frame posiada potencjał, aby stać się jednym z narzędzi ilościowego opisu zaburzeń związanych z PD i innymi chorobami neurodegeneracyjnymi. Stworzenie odpowiednio dużej bazy wyników, choć nie jest proste, to jest kluczowe do potwierdzenia skuteczności testu.
Czynnikiem wpływającym na wyniki testu jest wiek. Osoby starsze mają większe problemy z ustaleniem pionu niż osoby w wieku ok. 20 lat. Konieczne jest sprawdzenie, jak duży wpływ na wyniki ma sama choroba i czy jest on znaczący statystycznie. Do tego być może będzie potrzebna grupa chorych w wieku do 50 lat, co jest niemal nieosiągalne, biorąc pod uwagę jak późno diagnozuje się PD.
U seniorów często występują objawy demencji, co utrudnia przeprowadzenie testu. Takie osoby zapominają co miały zrobić, często nie rozumieją jak wykonać zadanie, szybko się niecierpliwią i rezygnują. Sam test silnie polega na zaangażowaniu badanego. Musi on starać się wykonać zadanie jak najlepiej, aby wyniki były wiarygodne.
U jednej z osób, u których objawy wystąpiły niesymetrycznie, wyniki testu okazały się również niesymetryczne, a błędy większe dla rotacji na stronę, dla której ukazały się objawy PD. Może to oznaczać zależność wyników testu od PD, ale potrzeba znacznie większej próbki, aby potwierdzić tę tezę.
VRRFT może posłużyć jako narzędzie do diagnozy PD lub prognozowania upadków, ale wymaga jeszcze wielu testów dla potwierdzenia skuteczności.
Literatura
[[1]]  Unated States Patent, 006620425B2, US, Zgłosz. P. US 2001/0053370 z 11.8.2001, Opubl. 16.09.2003, Parkinson’s disease treatment, US, Stephen Donovan.
[[2]]  D. J. Brooks: Parkinson's disease: Diagnosis, Parkinsonism & Related Disorders, Elsevier, vol. 18, 2012; s.31–33.
[[3]]  J. Jankovic: Parkinson's disease: clinical features and diagnosis, Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry, vol. 79, 2008, s. 368–376.
[[4]] Laboratorium Diagnostyki Zdrowia – Otwórz z nami gabinet, http://www.podoskop.pl/otworz-z-nami-gabinet/
[[5]]  Shimmer Sensing – Development Kit, http://www.shimmersensing.com/products/development-kits/
[[6]]  J. Bagust, S. Docherty, W. Haynes, R. Telford, B. Isableu: Changes in Rod and Frame Test Scores Recorded in
Schoolchildren during Development – A Longitudinal Study. PLoS ONE, vol. 8, 2013, s. 28–35.
[[7]]  D. C. Porras, P. Siemonsma, R. Inzelberg, G. Zeilig, M. Plotnik: Advantages of virtual reality in the rehabilitation of balance and gait, Neurology, vol. 90, 2018, s. 1017–1025.
[[8]]  M. M. Lee, K. J. Lee, C. H. Song: Game-Based Virtual Reality Canoe Paddling Training to Improve Postural Balance and Upper Extremity Function: A Preliminary Randomized Controlled Study of 30 Patients with Subacute Stroke, Medical Science Monitor: International Medical Journal of Experimental and Clinical Research, vol. 24, 2018, s. 2590–2598.
[[9]]  J. Bagust: Assessment of Verticality Perception by a Rod-and-Frame Test: Preliminary Observations on the Use of a Computer Monitor and Video Eye Glasses, Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, Elsevier, vol. 86, 2005, s. 1062-1064.
[[10]] HP – Laptops, http://www8.hp.com/pl/pl/campaigns/gamingpcs/overview.html#laptops-tab
[[11]] Oculus – Rift, https://www.oculus.com/rift/#oui-csl-rift-games=robo-recall
[[12]] M. Toupet, C. V. Nechel, A .B. Grayeli: Subjective Visual Vertical Tilt Attraction to the Side of Rod Presentation: Effects of Age, Sex, and Vestibular Disorders, Otology & Neurotology, vol. 36, 2015, s.1074–1080.